Samen kunst beleven

Het is een prachtige zonnige dag. In hun lekkere warme jas met een wollen sjaal liefdevol rond hun nek geslagen, genieten de bewoners van de zorgvilla’s van Stepping Stones in hun rolstoel van het tochtje naar het Centrum van Apeldoorn. Het doel van de wandeling is ’Onvergetelijk Coda’, een wetenschappelijk verantwoord programma voor dementerende ouderen, overgewaaid uit het MOMA (museum of modern Art in New York).

Na een proef in het van Abbe museum in Eindhoven en het Stedelijk in Amsterdam, is Coda samen met 10 andere musea geselecteerd om dementerende bezoekers op een aangepaste manier rond te leiden. Familieleden en mantelzorgers van dementerenden ervaren dagelijks hoe lastig het is om contact met hun dierbaren te krijgen. Vragen als “wat heb je vandaag gedaan” of “hoe was het gisteren bij de muziektherapie” kunnen heel kwetsend zijn: een dementerende herinnert zich immers nog maar weinig van wat hij op een dag beleeft. Samen naar kunst kijken kan verrassende gespreksstof opleveren. De museumdocenten van CODA zijn opgeleid om bij deze groep niet alleen uitleg te geven, maar vooral ook om open vragen te stellen: wat zie je, wat denk je, wat voor gevoel roept het bij je op. Zowel mantelzorgers als ouderen reageren spontaan. Elke reactie is goed, want zoals echte kenners immers stellen: als een werk je raakt is het kunst.

Ontspannen sfeer

De groep wordt onthaald met een kopje koffie en de deelnemers krijgen allemaal een sticker met hun voornaam opgeplakt. Zo kunnen mensen persoonlijk worden aangesproken, wat de drempel om te reageren verlaagt. Heel informeel wordt kennis gemaakt met de vrijwilligers en de museumdocente die de rondleiding verzorgen. Net als de groep richting de eerste zaal wil vertrekken komen er 3 generaties uit één gezin binnen: oma, dochter en kleindochter. ‘’ Mijn moeder was de vorige keer zo enthousiast, dat we ons deze keer weer meteen hebben aangemeld” zegt de dochter desgevraagd. De kleindochter van een jaar of 13 geeft toe dat ze niks met kunst heeft “maar ik vind het leuk om met mijn oma op stap te gaan. Ik ben erg benieuwd hoe zij en de andere mensen zullen reageren”.

Plastic dieren in plakjes gesneden

Tijdens elke rondleiding worden zo’n 4 á 5 kunstwerken rond een thema bekeken. Het thema van deze keer is ’dieren’. We hebben geluk: niet alleen schilderijen zoals eigenlijk te doen gebruikelijk, maar we starten in een zaal vol speelgoeddieren. Vitrines met plastic beesten in verschillende kleuren en maten, al dan niet in plakjes gezaagd en voorzien van edelmetalen, kralen en breisels. Het is een wonderlijk geheel. De dames buigen voorover in hun rolstoel om geen detail te missen.

Kunst als brengt ouderen aan de praat

De rondleidster vertelt niet alleen over de werken maar ook over de maakster ervan. Ze laat een foto zien van de kunstenares als kind in een door haar moeder gebreid truitje. “Hebben jullie vroeger ook veel gebreid ?” vraagt onze gids. “Nee, dat deed mijn grootmoeder natuurlijk” roept de 80-jarige naast mij verontwaardigd uit. In de groep volgt wat geroezemoes. In plaats van om stilte te manen, geeft de gids daar alle ruimte voor; een op een contact, ervaringen delen, lotgenotencontact, jezelf kunnen zijn, vrij associëren, dat is waar het om draait. Kunst als kapstok voor een gesprek, als trigger voor eindelijk weer eens een onderwerp om over te praten.

Elk schilderij roept een andere reactie op

Uit onderzoek is gebleken dat kunst de hersens prikkelt. En dat zien we bij het tweede object. Het is een schilderij dat doet denken aan Eva in het aardse paradijs. Eén van de dames raakt helemaal in vervoering door de kleuren. Druk gesticulerend zet ze haar woorden kracht bij. Het derde schilderij is echter klaarblijkelijk iets te controversieel. Half naakte mensen. Of zijn het dieren? Het blijkt een moderne variant van ’Horen zien en zwijgen’. De groep wordt er stil van. De mevrouw van 80 neemt de gelegenheid te baat en knapt even snel een uiltje. Zodra de groep weer in beweging komt leeft ze onmiddellijk op. De rondom met vloerbedekking beklede lift oogst bij haar wel veel bewondering “deze vind ik erg mooi” roept de weer helemaal wakkere dame blij.

Zo worden nog 2 kunstwerken bekeken. Door de handige lichtgewicht klapstoeltjes is het ook voor de begeleiders een ontspannen middag. De kleindochter valt het kernachtig samen ‘’Ik vond het erg leuk om te zien hoe de mensen en vooral mijn oma reageerden. Het was een gezellig uitje”.